Allemaal goed nieuws? Althans, er is hulp en begeleiding, maar het dakloosheidsprobleem is groeiende, de nationale actieplannen en acties op deelstaatniveau ten spijt én waaraan Achterhoekse gemeenten, Kreis Borken en stadsgemeenten als Bocholt en Vreden zich gecommitteerd hebben.
In het najaar van 2023 waren er welgeteld 423 mensen zonder woon- en verblijfplaats, van wie het gros (276 mensen) in Doetinchem zit. Nu is dat aantal gegroeid naar boven de 450 mensen. De exacte aantallen laten zich minder goed registreren, maar de mistige weeromstandigheden en de natte winterkou laten een duidelijk beeld zien van een groeiende omvang.
Daklozen op straat en oorzaken
“Mensen liggen op straat. In Doetinchem zijn er 111 mensen die niets of niemand hebben en op straat leven”, zegt gemeenteraadslid (SP) Marjolein Faber. “Ze bedelen.” De oorzaken die Faber en betrokken hulpinstanties aangeven zijn de moeilijke woningmarkt en de rechtenloosheid van arbeidsmigranten als gevolg van strenger vreemdelingen- en socialezekerheidsbeleid.
In de meeste gevallen wonen deze arbeidsmigranten in Duitsland en werken in Nederland, waardoor zij door verschillen in regels een stuk minder beschermd zijn door wetgeving. “Uitzendbureaus werken met weekcontracten en als ze niet bevallen of minder werk dreigt, stopt hun werk. Ze verdienen te weinig om terug te kunnen keren naar hun thuisland, zoals Polen.” Wie of welk land dan verantwoordelijk is als deze ‘economische daklozen’ hun baan en daardoor vaak ook hun woning kwijt zijn geraakt, zijn rechten die zijn vastgelegd in Europese verdragen, evenmin gemakkelijk toegankelijk. Voor adequate hulpverleners en ‘probleemoplossers’ betekent dat schipperen tussen de noodvraag en welke hulp er volgens de regels geboden kan worden. In Doetinchem worstelen ze ermee en ook de Stad Bocholt kijkt over de grens mee hoe de Achterhoek met dit probleem omgaat.
Taalbarrière en gebrek aan opvang
Belinda Stinessen herkent het probleem in haar stad, waarover haar partijgenoot Faber regelmatig vragen stelt tijdens de vergadering van de gemeenteraad. “Je ziet ze door de stad dwalen. Ze spreken de taal niet en weten niet waar ze terecht kunnen, al is het alleen al om tijdelijk onderdak te krijgen.” En dat is er niet. Er zijn duizend mensen die wachten op een passende woning in de sociale huur. En de stad en de gemeenten in Achterhoek hebben hun handen vol om ook voor asielzoekers en, zo lang de oorlog nog duurt, Oekraïners huisvesting te zoeken. En daarnaast ook de eigen inwoners die in de problemen zijn gekomen doordat ze om uiteenlopende redenen schulden hebben. “Arbeidsmigranten worden nauwelijks gezien”, vat Marjolein het probleem samen. Toch gloort er hoop, zeggen beide raadsleden. Afgelopen week een besloten bijeenkomst voor de raad in Doetinchem om nieuwe huisvestingsplannen te bespreken. “In de komende dagen zal er meer naar buiten komen, maar we kunnen er nu nog niets over zeggen.”
Niet-conventionele overnachtingen en vergelijkbare problemen in Duitsland
Een deel van de daklozen aan Nederlandse zijde is zogenoemde ‘bankslapers’; mensen die de nacht doorbrengen bij familie of vrienden. En een deel slaapt op niet-conventionele plekken zoals in een caravan, de auto of een hutje. In Duitsland is het beeld rondom dakloosheid weinig anders. Ondanks talloze succesvolle begeleidingssessies en hulpverlening bekritiseren de adviescentra de moeilijke woningmarkt. “Veel van onze cliënten zijn afhankelijk van sociale bijstand. Er is een tekort aan kleine appartementen voor één persoon in het lagere prijssegment. Er is bij lange na niet genoeg woningaanbod om aan de groeiende vraag te voldoen”, verklaarde Hartmut Baar, hoofd van het bureau voor sociale integratie bij de regionale vereniging van het overkoepelende district Westfalen-Lippe (LWL) onlangs nog bij een sociale bijeenkomst in Münster.
Woningkrapte en initiatieven zoals ‘Housing First’
En dat is nog niet het enige: tegelijkertijd lopen huur- en bewoningsverplichtingen af. Enerzijds vanwege de terughoudendheid van veel verhuurders ten opzichte van daklozen en anderzijds - en dat is wat ook in Doetinchem speelt - vanwege achterstallig onderhoud of om de woningen te verkopen voor commerciële doeleinden. De regionale vereniging van LWL lanceerde in 2022 het project ‘Housing First’. Dit heeft als doel om dakloosheid onmiddellijk te beëindigen door betrokkenen zonder voorwaarden een eigen woning aan te bieden. Dit is in Duitsland wettelijk een lokale verplichting geworden.
Hulpbussen en hoopvolle stappen
“Elke plaats is verplicht aan de inwoner die dakloos is geworden ‘onmiddellijk’ een dak boven het hoofd te bieden”, legt sociaal werker Thomas Niemann van de Katholieke Arbeidskoloniën Westfalen uit. Zij introduceerden een hulpbus die van dorp naar dorp rijdt in Kreis Borken en waarbij inwoners kunnen aankloppen voor hulp, vanwaaruit ook vanuit goed nabuurschap meldingen binnenkomen. Deze vereniging biedt niet alleen een warm bed en een maaltijd in een acute situatie, maar schakelt ook direct hulp in om toekomstperspectief te krijgen. Zij zetten hun netwerk in van ‘Jobcenters’ (vergelijkbaar met UWV maar dan op gemeenteniveau), woningcorporaties, makelaars, sociale diensten en caritasinstellingen. Sinds hun initiatief in 2019 begon hebben zij 700 aanvragen verwerkt. En ook Niemann erkent dat de situatie steeds nijpender wordt door woningkrapte, de stagnerende economie in Duitsland en de politieke ontwikkelingen in het land.
